Prins Maurits Kazerne

 

Huidige toestand en structuur

De Prins Mauritskazerne is de samenvoeging van vijf kazernes die op andere pagina's op deze site onder hun eigen naam besproken worden. In de hierna volgende tekst wordt gesproken over Prins Mauritskazerne als dit het totale complex omvat, of het bedrijfsmatige deel. Als er Mauritskazerne staat heeft dit betrekking op de lineaire kazerne uit 1906.
In 1983 werden vijf naast elkaar gelegen kazernes ondergebracht in Kazernecomplex Ede-West.  In 1994 werd dit complex omgedoopt in Prins Mauritskazerne. De twee vroegere hoofdingangen werden vervangen door een gezamenlijke ingang en men betreed het kazerneterrein min of meer aan de achterkant.
Het totale complex kan in drie hoofdmoten ingedeeld worden. Het oudste deel wordt gevormd door de oorspronkelijke infanteriekazernes, later luchtdoelartillerie, die in 1934 Maurits- en Johan Willem Frisokazerne (JWF) genoemd werden. Het tweede deel bestaat uit de vroegere artilleriekazernes van Essen-, A. Kool- en P.L. Bergansiuskazerne. Het derde deel van het terrein ligt achter de Maurits- en JWF-kazerne en vormt het bedrijfsmatige deel. Dit deel vormt het onderwerp van deze beschrijving en van de foto’s in de fotogalerij. 

Al vroeg na de bouw in 1906 van de Maurits- en JWF-kazerne werden er achter de kazernes barakken gebouwd. Na de Tweede Wereldoorlog waren deze nog aanwezig maar totaal uitgeleefd. Wanneer ze verdwenen zijn is onbekend. Ook in het achterterrein was een keerlus voor voertuigen die niet meer bestaat. Niets herinnert meer aan vroegere bestemmingen.

Wie via de hoofdingang het terrein betreed rijdt via een lange weg parallel aan de achtergrens van het terrein richting het spoor Wageningen-Ede. Deze weg kan opgevat worden als hoofdontsluitingsweg. Aan de linkerkant van deze weg zijn bedrijfsloodsen en garages gebouwd, waarschijnlijk deels geplaatst voor het onderhoud aan de nu weer uit de arsenalen verdwenen PRTL’s  (pantser rups tegen lucht). Aan de andere kant van de weg kan men halverwege een weg rechts naar beneden volgen langs loodsen en parkeerterreinen en men komt dan uit bij de achterkant van de Mauritskazerne. Vervolgt men de hoofdweg dan passeert men de BOS-pomp (brandstof, oliën en smeermiddelen) en nog enkele lager gelegen gebouwen en garages.
Aan het eind van de hoofdweg kan men rechtsaf en parallel met het spoor komt men dan uit bij de achterkant van de JWF-kazerne. De wegen naar beneden die achter de JWF- en Mauritskazerne uitkomen zijn weer verbonden met een dwarsweg, zodoende wordt er een vierkant raster gevormd. Wie de dwarsweg verder volgt (noordelijke richting) komt na het passeren van de stormbaan uit op de terreinen van de Bergansius-, van Essen- en Koolkazerne. Deze liggen feitelijk afgescheiden van de rest van het terrein en liggen vlak bij de hoofdingang van het complex.

De toekomst

De hierboven genoemde kazernes die samen de Prins Mauritskazerne vormen zijn rijksmonument en hun hoofdgebouwen en enkele andere markante gebouwen worden herbestemd. Zie voor details de beschrijvingen van deze kazernes. De Prins Mauritskazerne wordt gesplitst in twee deelgebieden, die in de plannen enclaves worden genoemd. 

De van Essen-, A. Kool- en Bergansiuskazerne zullen samen de enclave Maurits-noord vormen. Aan deze enclave, die ook fysiek afgescheiden wordt van de Maurits- en JWF-kazerne door de nog aan te leggen Parklaan, is het thema Cultuur en kunst gekoppeld. Men wil hier ongeveer 285 woningen bouwen.

Het grootste deel van de Prins Mauritskazerne, het bedrijfsmatige deel en de Maurits- en JWF-kazerne, zal de enclave Maurits-zuid gaan vormen. Het thema voor deze enclave is Netwerk aan de Veluwe. De monumentale hoofdgebouwen van Maurits- en JWF-kazerne krijgen een nieuwe bestemming en het bedrijfsmatige deel zal volledig ontdaan worden van bebouwing. Men wil wel zo veel mogelijk het groen sparen, dit vormt een belangrijke kwaliteit van het gebied. Op de plaats van de parkeerterreinen, loodsen en garages zullen voornamelijk eengezinswoningen (laagbouw) gebouwd gaan worden in een hoge dichtheid. Compacte bebouwing in het groen heet dat in de plannen. Men wil in deze enclave wonen en werken combineren.

 

 

Geen plaats in Nederland kent zo’n unieke verzameling kazernes als Ede, waar maar liefst zeven kazernes naast elkaar liggen aan de Nieuwe Kazernelaan. Hun locatie en onderling verweven geschiedenis maken een bespreking per kazerne dan ook een wat kunstmatig verhaal zonder een inleiding op hoofdpunten.
( De tabel met links naar de individuele kazernes bevindt zich onderaan de pagina. )

De geschiedenis van het garnizoen in Ede begint in 1904 met de aanbesteding van de twee eerste kazernes die voor de infanterie bestemd waren. Het zijn allebei kazernes van het lineaire type, het meest gebruikte kazernetype in die tijd, en zijn bouwtechnisch aan elkaar gelijk. In 1906 in werden ze gebruik genomen.
Tot aan hun naamgeving in 1934 gingen de Maurits- en Johan Willem Frisokazerne door het leven als Infanteriekazerne 1 en 2. De beide kazernes met elk een hoofdgebouw van 130 meter lang, liggen vlak naast elkaar en gebruikten in die tijd dezelfde hoofdingang en gemeenschappelijke voorzieningen zoals de kantine en het niet meer bestaande Arsenaal. 

Hoofdgebouw A. Koolkazerne.
 

In 1906 werd op het terrein direct aangrenzend aan de Infanteriekazernes begonnen met de bouw van nog twee kazernes, bestemd voor de artillerie en cavalerie.
Ook deze kazernes zijn ontwerptechnisch gelijk aan elkaar met een hoofdgebouw met H-vormige plattegrond, een nieuwe ontwikkeling voor die tijd en buiten Ede nergens anders toegepast. 
Ingebruikname volgde in 1908 en ook deze kazernes kregen pas in 1934 een naam: Van Essenkazerne voor de artilleriekazerne en Arthur Koolkazerne voor de cavaleriekazerne, die na de 1e Wereldoorlog verder door de artillerie gebruikt zou worden.


 

De twee artilleriekazernes werden toen de bij hen gevestigde School Reserve Officieren Bereden Artillerie nieuwe huisvesting nodig had, in 1936 aangevuld met de dichtbij gebouwde P.L. Bergansiuskazerne die uit één gebouw met een U-vormige plattegrond bestaat.

In 1938 werden overal in Nederland wegens de toenemende oorlogsdreiging in een koortsachtig tempo kazernes gebouwd. Ook in Ede kwamen er nog twee kazernes bij. Aansluitend op de artilleriekazernes werd naar een standaardontwerp een infanteriekazerne gebouwd, de Elias Beeckmankazerne. De ontwerpen voor de gebouwen zijn gedeeltelijk ook in vijftien andere nieuwe kazernes gebruikt. De kazerne is opgezet volgens het toen dominante paviljoensysteem. De Elias Beeckmankazerne werd in 1939 in gebruik genomen.

Legeringsgebouw op de Simon Stevinkazerne.
 

Op het terrein ten noorden van de Elias Beeckmankazerne verrees ten bate van de motorartillerie de Simon Stevinkazerne, die in 1940 onder Duitse leiding voltooid zou worden. Ook voor deze kazerne werd het paviljoensysteem gebruikt om de plattegrond vorm te geven. 

De Duitsers zouden tijdens de oorlog dankbaar gebruik maken van de grote capaciteit die Ede met zijn kazernes en oefenterreinen bood om zelf ook militairen op te leiden. De twee oudste infanteriekazernes, die feitelijk altijd al één complex vormden, gingen voor de duur van de oorlog door het leven als Kommodore Bonte Kaserne. De drie naastgelegen artilleriekazernes, die ook als één complex te beschouwen zijn, als Bismarckkaserne. 

Na de oorlog werd de Duitse naamgeving meteen weer teruggedraaid. De kazernes functioneerden net zoals voor die tijd niet los van en naast elkaar maar fungeerden als een groot complex waar vele diverse activiteiten en legeronderdelen ondergebracht werden als daar plaats voor was. 
 

De ingang van de Prins Mauritskazerne.
 

Feitelijk erkende de Landmacht de wat kunstmatige scheiding in aparte naamgegeven kazernes dan ook door in 1983 de Maurits-, JWF-, van Essen-, Kool- en Bergansiuskazerne functioneel onder te brengen onder de naam Kazernecomplex Ede-West. Deze vijf kazernes deelden ook allemaal dezelfde ingang. Niets herinnert heden ten dage nog aan de kazerne-ingangen uit het begin van de 20e eeuw.
In 1994 kwam er weer een naamswijziging toen alle kazernes van Kazernecomplex Ede-West gezamenlijk verder gingen onder de naam Prins Mauritskazerne.

 

 

De Elias Beeckman- en Simon Stevinkazerne vielen onder Kazernecomplex Ede-Oost. Van beide kazernes is de hoofdingang verplaatst naar een gezamenlijke zijweg van de Nieuwe Kazernelaan. In tegenstelling tot de kazernes op de Prins Mauritskazerne die niet fysiek van elkaar gescheiden zijn, zijn de kazerneterreinen van de Beeckman en de Stevin wel met hekken van elkaar gescheiden. 

In de wereld van na de Koude Oorlog was een groot leger niet meer nodig en de Landmacht kromp en reorganiseerde. Was Ede ooit de thuisbasis voor zo’n 4000 militairen, na diverse reorganisaties van de Landmacht en de afschaffing van het dienstplichtleger verminderde dit aantal snel. Vele, vaak modernere kazernes elders waren al afgestoten. Ook Ede ontkwam niet aan afstoting en het uiteindelijke resultaat is dat Ede in 2010, na 100 jaar aanwezigheid van het leger, garnizoensstad af is. 
 

De kazernes en het project Veluwse Poort

Samen met het ten zuiden van de spoorlijn Ede-Wageningen gelegen voormalige Enka-complex vallen de kazernes onder het plan Veluwse Poort, dat eerder aangeduid werd als Plan Ede-Oost. Het totale gebied van dit plan beslaat 200 hectare, in het gebied van de kazerneterreinen zullen ongeveer 1750 woningen gerealiseerd worden, zowel grondgebonden woningen als appartementen.
De meest waardevolle kazernegebouwen zijn aangemerkt als (toekomstig) rijksmonument, gemeentelijk monument of karakteristiek pand. Deze zullen worden ingepast in de deelprojecten. Alle andere gebouwen zullen gesloopt worden, mogelijk wordt hier mee begonnen in 2011.

Na de overdracht werd en wordt voor de interimfase, tot de nieuwbouw en herbestemming van de gespaarde kazernegebouwen plaats vindt, gezocht naar tijdelijke gebruikers. De leegstand van het Enka-complex heeft geleerd dat vandalisme en brandstichting moeilijk te voorkomen zijn. Om dit te voorkomen is het Rijksvastgoed- en Ontwikkelingsbedrijf in de arm genomen dat tijdelijke huurders op de kazernes onder kan brengen. 
Op alle kazerneterreinen zijn gebouwen verhuurd. Op de Simon Stevinkazerne  wordt het voormalige officiershotel verhuurd voor de huisvesting van buitenlandse werknemers en de kantine wordt daartoe gebruikt als restaurant. Een van de gebouwen naast de Bergansiuskazerne wordt geschikt gemaakt voor studentenhuisvesting. Om een oogje in het zeil te houden zijn op de kazernes anti-kraakwachten in alle mogelijke gebouwen gehuisvest.

Nieuwbouw zal nog even op zich laten wachten. Men verwacht dat in 2013 het bestemmingsplan goedgekeurd is, waarna men nog in dat jaar projectontwikkelaars kan selecteren en mogelijk in 2014 met de eerste bouwactiviteiten kan beginnen.

De grote hoeveelheden woningen die gebouwd gaan worden maken een betere ontsluiting van het gebied noodzakelijk. Vanaf de N224 in het noorden zal de Parklaan worden aangelegd die verdiept en parallel aan de oostkant van de Nieuwe Kazernelaan zal lopen. Vlak voorlangs de Simon Stevinkazerne en de Elias Beeckman buigt de weg daarna af naar het oosten en gaat tussen de Beeckmankazerne en de van Essenkazerne door. Tussen de drie oude artilleriekazernes en de Mauritskazerne sluit de Parklaan dan aan op de Klinkenbergerweg. De Parklaan zal zodoende het gebied van de zeven kazernes in drie hoofdmoten verdelen. Het deel met de Elias Beeckmankazerne en de Simon Stevinkazerne is gescheiden in twee deelplannnen. Zodoende zijn er vier gebieden ontstaan, in de plannen enclaves genoemd.
Iedere enclave krijgt zijn eigen accenten voor landschap en bebouwing waarbij rekening wordt gehouden met de resterende monumentale gebouwen en de ligging van het gebied. Voor iedere enclave is een thema bedacht. Zoveel mogelijk wil men de bossingels en laanbeplantingen sparen om het groene karakter van de terreinen in stand te houden.

Voor de Simon Stevinkazerne valt het doek. Geen van de gebouwen heeft monumentstatus in tegenstelling tot de andere zes wel monumentale kazernes. Uit kostenoverwegingen zal de kazerne geheel afgebroken worden.

N.B. De informatie betreffende het project Veluwse Poort in dit artikel is deels verstrekt door ambtenaren van de gemeente Ede en komt verder uit de projectinformatie zoals gepubliceerd op de website van de gemeente Ede. De plannen hebben in de loop der tijd wijzigingen ondergaan, de meest recente informatie uit het document:Veluwse Poort, Ontwikkelingsplan Kazerneterreinen -concept- 8 maart 2011 is in dit artikel verwerkt en tevens bij de individuele kazernebeschrijvingen.